گیاه هوم یا افدرا در اوستا کتاب مقدس زرتشتیان را بررسی می‌کنیم. تا به میزان اهمیت این گیاه و جایگاه آن در کیش زرتشتی، پی ببریم. نام دیگر این گیاه ریش بز هست که با اینکه خواص درمانی دارد، ولی بیشترین دلیل شهرت آن، بخاطر خاصیت توهم زایی و یا به بیان ساده تر خاصیت مخدری آن هست.
در اشعار قدیمی و خصوصا اشعار فردوسی، هوم نام پیرمردی عابد و گاه مردی تنومند هست که در کوهستان زندگی می‌کند و در دو مورد به پهلوانان ایرانی کمک می‌کند. در اوستا ما به شادی آفرینی و انرژی بخشی مصرف عصاره گیاه هوم، برمی‌خوریم. ولی باید ابتدا به ریشه نام این گیاه و نماد آن در دین زرتشت بپردازیم.
هوم یا هنومه یک اسطوره ی شرقی است. که در دو تمدن باستانی هند و ایران ریشه دارد. با اینکه در هند و ایران باستان دارای اسامی مختلفی است، ولی همانا یکیست.
اسطوره گیاه هوم یا افدرا در اوستا
اهورا مزدا یا اورمزد دو فرزند دوقلو دارد که یکی پسر است و دیگری دختر. نام هر دو هوم است. هوم پسر در آسمان هاست و جایگاهی همچون پدر را داراست و از خدایان است. و هوم دختر در شکل گیاهی درمانگر در زمین می‌روید و وظیفه اش درمان جنگجویان زخمی مبارز با اهریمن و پلیدی هاست.
هوم دختر در بلندی‌های زمین می‌روید، در زمستان میمیرد و در بهار متولد میشود. موبدان زرتشتی آنرا میچینند و دسته می‌کنند. سپس در مراسم قربانی می‌کنند. یک قربانی بدون خونریزی.
گیاه هوم یا افدرا را در داخل مایعی همچون آب می‌کوبیدند. و با نوشیدن آن مایع به جهان پس از مرگ سفر می‌کردند.
لازم بذکر است که محققان اینکه آیا این گیاه باستانی و مقدس زرتشتیان هوم بود، اختلاف نظر دارند. که روایت ها به صد گیاه اشاره دارد که همگی دارای خاصیت توهم زایی و سکرآوری هستند. همچون شاهدانه، بنگدانه، انگور و انجیر و دارواش و ……
در کتاب اوستا، هوم نه بصورت اسطوره یا خدا، بلکه بصورت یک گیاه همیشه سرسبز ذکر و تقدیس شده است. در اوستا از یسنای 9 الی یسنای 11 بصورت مستقیم به هوم اشاره میشود. نام هوم در زبان سانسکریت، سومه هست.
البته برخی عقیده دارند که آنچه در اوستا می‌آید، اشاره به درخت سربه فلک کشیده همیشه سرسبز مثل کاج دارد. ولی اشاره به اوج و آسمان و هوم، سیرملکوتی انسان ناشی از مصرف عصاره هوم است. نه آنکه درخت سر به فلک کشیده.
خواص درمانی
- درمان نازایی بانوان
- افزایش قدرت حافظه و یادگیری
- ضدافسردگی
- مسکن قوی
ماده موثر موجود در افدرا، ماده افدرین است. که مصرف آن باعث احساس سرخوشی و شادی در انسان می‌گردد. در زمان هخامنشیان از عصاره هوم بعنوان نوشیدنی روحانی در جشن ها، خصوصا جشن مهرگان استفاده می‌کردند.
و به آن نوشیدنی، شراب مقدس باشکره یا رهام می‌گفتند. که رهام یک نام پسرانه ایرانی می‌باشد.
تهیه این نوشیدنی را چهل روز قبل از جشن مهرگان آغاز می‌کردند. ساقه ها و برگ گیاه هوم یا افدرا را داخل مقدار معینی آب می‌کوبیدند. و چهل روز پشت سرهم و بصورت روزانه و در یک زمان مشخص بمدت چند دقیقه می‌کوبیدند. تا کم کم آماده شود و عصاره غلیظ و خالص تری بدهد.
در روز چهلم عصاره حاصل را با مقدار دقیق و مشخصی از آب یا شیر رقیق می‌کردند و برای مصرف پادشاه و نزدیکان در جشن مهرگان می‌اوردند.
میزان بی خطر هوم به این صورت بود. حداقل 2گرم و حداکثر 5 گرم از برگ و ساقه هوم برای تهیه یک لیتر نوشیدنی.
فواید و مضرات گیاه هوم یا افدرا
در زمان‌های دور انسان‌ها برای تحمل انزوا و دوری، از انواع گیاهان مخدر استفاده می‌کردند. و برای آنها منشایی روحانی و آسمانی نسبت می‌دادند. بطور مثال اگر به قلعه بابک بروید، بیشترین پوشش گیاهی قلعه و اطراف آن، گیاه بنگدانه یا بذرالبنج است.
پس به آسانی میشود تصور نمود که تحمل انزوای زمستان‌های طولانی قلعه بابک برای افراد محبوس و در محاصره برف قلعه، تنها به کمک مصرف ذخیره بنگدانه مسیر و ممکن بود. میتوان این خاصیت افدرا را در زمره مزایای این گیاه بحساب آورد. همچنین افدرا ماده ای مفید است که مصرف کنترل شده و دوز مشخص آن، می‌تواند در خدمت بهبود سلامت انسان‌ها باشد.
در کنار فواید، این گیاه مضراتی نیز دارد. که اصلی ترین آن می‌تواند عدم رعایت دوز مشخص در مصرف باشد. اینجا حتما باید خاطرنشان کنیم که مصرف خانگی گیاه هوم یا افدرا به هیچوجه توصیه نمی‌شود. چون می‌تواند آسیب رسان باشد و حتی منجر به مرگ گردد.
احتیاط
- استفاده از این گیاه ممنوع است.
- مصرف این گیاه فقط تحت نظر پزشک و برای افراد خاص مجاز است.
