توضیحات
جاوشیر چیست
صمغ جاوشیر گیاهی است از خانواده ی Umbellifarae، چند ساله و علفی.
که ارتفاع ساقه ی آن در حدود یک متر است.
ساقه ی آن داری شکل استوانه ا ی بوده و
پوشیده از تار سفید پنبه ا ی میباشد.
که به ساقه رنگ خاکستری سفید میدهد.
ساقه ی آن در بعضی گونه ها خوابیده است.
برگهای گیاه جاوشیر ساده و کاملی، بیضی، پهن نامنظم،
زبر و خشن، کنارهای برگها دارای دندانه و بسیار سبز میباشد.
گلهای آن زرد، به صورت چتر مرکب و خوشبو و تخم آن سیاه در ابعاد زنیان است.
خواص
برگ، صمغ و ریشه ی این گیاه خاصیت درمانی دارند.
که هرکدام را مجزا در ادامه بررسی میکنیم.
خواص برگ جاوشیر
- خوردن عصاره ی آن برای درمان سیاتیک مؤثر است.
- ده گرم از آن را در مقداری آب انگور مخلوط کرده و پس از بیست روز صاف کنید.
- و آن را با آب انگور را بخورید. برای استسقا و طحالی بسیار نافع است.
- خوردن آن با سرکه و مالیدن آن برای تحلیل ورم طحال مفید است.
- ضماد آن برای تسکین درد پهلو مؤثر میباشد.
- دمکرده ی آن با روغن زیتون در حدی که به صورت مرحم درآید .
- و گذاردن آن در محلی از عضو که سگ هار گاز گرفته باشد،
- مفید و ضد عفونی کننده است.
معنی صمغ جاوشیر
جاوشیر. صمغی باشد دوایی و معرب گاوشیر است که همان صمغ باشد.
(برهان ) (آنندراج ). گاوشیر. چاوشیر. عطری که با صمغ جاوشیر درست کنند. (از فرهنگ نفیسی ).
جاوشیر را بپارسی جواشیر خوانند و نیز گاوشیر خوانند و بشیرازی جاخوشی گویند.
و آن صمغ درختی است که ساق کوتاه دارد و برگ آن ببرگ انجیر شبیه است.
گودتر و کوچکتر و گویند برگ آن به برگ زیتون ماند.
قول اول اصح است که برگ آن گود است و برگ زیتون دراز است .
ساق وی مانند خیار رو کشیده بود و گل وی زردرنگ بود .
تخم وی خوشبوی و تیز و صمغ از وی چنان گیرند که ساق وی را شق کنند.
تا صمغ بیرون آید و بهترین آن آن بود که بلون زعفران و تازه و تیز بود .
وبوی تیز دارد و زرد بود و در آب زود حل شود .
اول که از ساق بیرون آید سفیدرنگ بود و غش آن باشق و موم کنند.
طبع صمغ جاوشیر
طبیعت جاوشیر گرم و خشک بود، و گویند در دوم . و چون خشک شود زرد گردد.
چون به آب گذارند برنگ شیر شود .
و اگر سیاه رنگ بود مغشوش گردد.
جاوشیر از دیدگاه جالینوس
جالینوس گوید: گرمست درسوم و خشک است در دوم .
عرق النساء و درد زانو و مفاصل سر و طلا کردن سود دهد.
بر دندان کرم خورده نهند درد ساکن گرداند و صداع و صرع را نافع بود .
در چشم کشیدن جلا دهد و چشم را روشن گرداند .
استسقاء و چکیدن گمیز و صلابت زخم را نافع بود.
چون با عسل بگدازند و زن بخود برگیرد حیض براند و بچه بکشد وبیندازد .
و جرب مثانه و بر ذات الجنب ضماد کردن نافع بود.
صمغ جاوشیر و نقرس
با مویز بر نقرس ضماد کردن سودمند بود و قولنج را نافع بود .
و گزندگی جانوران و سرفه ٔ کهن که در خلطغلیظ لزج بود سود دهد.
بیخ درخت وی چون بخراشند و زن بخود برگیرد بچه بیندازد .
ثمره ٔ وی چون با افسنین بیاشامند حیض براند .
اگر از راوند بیاشامند گزندگی جانوران را نافع بود .
و اگر با شراب بیاشامند درد رحم که سبب آن اختناق بود سودمند بود.
مقدار شربتی از وی مابین نیم مثقال تا یک مثقال بود.
بعد از آنکه در مطبوخ جوشانیده باشند .
نظر ابن جزاز
و ابن جزاز گوید اگر بچه ٔ سه ماهه یا چهارماهه بود در شکم بمیرد .
وقتی که از وی جاوشیر بسازند و بخود برگیرند.
زود بیفتد و جهت صرع وام الصبیان نافع بود .
و وی مضر بود به اعصاب صحیح و انثیین و مصلح وی مرماخور بود .
بدل وی سکنجبین بود و رازی گوید ظن وی لبن التین بود .
بوزن آن و ابن جزاز گوید بدل آن بوزن آن قنه و گویند یک وزن نیم آن قنه است.
وگویند بدل آن دو وزن آن صمغ زیتون بود .
نظر بوعلی سینا راجع به جاوشیر
و شیخ الرئیس گوید ظن من آن است که اشق نزدیک است به آن . (اختیارات بدیعی ).
رجوع به ترجمه ٔ صیدنه و تذکره ٔ ضریر انطاکی و بحر الجواهر.
تحفه ٔ حکیم مؤمن و دزی و ترجمه ٔ محاسن اصفهان ص 40 و نزهةالقلوب بخش نباتات شود.
رویشگاههای چاوشی
رویشگاههای عمده گیاه جاوشیر در ایران و افغانستان را چنین گزارش کرده اند:
رویشگاهِ را از جمله در دَهْ گَردون (= دِه گِردو؟ بر سر راه شیراز)،
کوه‌های ساوج‌بلاغ (میان تهران و قزوین)، درّه لار کوهستان البرز،
دره‌های خرقان و ساوه، و رویشگاه دُرما اُشری (گیاه وشا) .
را دامنه کوه‌های نزدیکِ رِشْم (شهرستان شاهرود) ذکر کرده است.
مناطق دیگر رشد جاوشیر
منطقه البرز (دماوند، میان تهران و فیروزکوه، دره لار نزدیک پُلور)،
سمنان و شمال شرقی ایران (کُپه داغ میان قوچان و لطف آباد،
گردنه الله اکبر) گزارش کرده است.
دایماک و همکاران به نقل از مآخذ دیگر، رویشگاه گاوشیر را در ایران .
پیرامون همدان و میان شیراز و کرمان، و در افغانستان در دره هریرود .
و ناحیه بادغیس (نزدیک هرات) ذکر کرده اند.
به گزارش سازمان جنگلبانی ایران ، «گونه‌های (گیاه)جاوشیر در بیش‌تر نقاط ایران می‌رویند..
. ولی بیشترین میزان بهره برداری (تجاری) .
از مناطق سرجنگلداری‌های کل خراسان (بیرجند، طبس، اسفراین) و تهران به عمل می‌آمده».
بی نام –
بی نظیره