تاریخچه پیشه عطاری در گذر تاریخ
تاریخچه پیشه عطاری در گذر تاریخ را با ابیاتی چند از شعری زیبا از استاد سخن . حکیم زبان , شیخ اجل حضرت سعدی مزین مینماییم. که در وصف نوروز و بهار است. باشد که با پا قدم نیک این ابیات . دیباچه ای بهاری و شکوفا را قلم بزنیم.
- باد گیسوی درختان چمن شانه کند بوی نسرین و قرنفل بدمد در اقطار
- ژاله بر لاله فرود آمده نزدیک سحر راست چون عارض گلبوی عرق کرده ی یار
- باد بوی سمن آورد و گل و نرگس و بید در دکان به چه رونق بگشاید عطار؟
- خیری و ختمی و نیلوفر و بستان افروز نقشهایی که درو خیره بماند ابصار
گفت آن چیست که در غرفه ی عطار یافت می نشود؟ گفتا همانا عطر
گویا ابیات شیرین شیخ اجل معرف حس و حال حجره عطاریست. یعنی عطر و رایحه نیکویی که عطار به آن نامیده میشود. نه عطر که بر تن و جامه زنند. بلکه عطر گیاهان و گلهای داروییست که بهر تسکین و تقلیل درد و بهبود بیماری در حجره عطار موجود است.
در همه تمدن های بشری تاثیر گیاهان دارویی بر سلامتی توسط انسان هوشمند و اندیشمند کشف شد. و برای درمان امراض و ناخوشی ها مورد استفاده قرار گرفت.
بی گمان تاریخ هر تمدن باستانی را که مورد مطالعه قرار دهیم . به کسانی که پیشه شان جمع آوری گیاهان و فروش آنها روبرو میشویم.و همینطور حکیم یا عطار که در بازارچه ها در بساط یا در حجره این گیاهان را تجویز و فروش مینمایند.
این آغازی است که میتوان بر پیشه ی عطاری متصور شد.
تاریخچه پیشه عطاری در گذر تاریخ در ایران
آنچه برای ما اهمیت دارد. بررسی این شغل در سرزمین سرافرازمان ایران است. بطور قطع و یقین سرشناس ترین عطار میهنمان در طی قرون. عطار نیشابوری هست .
ایشان حرفه عطاری را از پدرشان به ارث بردند و همان را پیشه ی خود قرار دادند. تا اینکه انقلابی عظیم در ایشان پدیدار گشت. که این تلاطم او را بدل به یکی از یزرگترین عارفان و صوفیان و نیز شاعران تاریخ میهنمان ایران نمود.
هفت شهر عشق را عطار گشت ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم
در گذار سده ها و قرنها . عطاران, حکیمانی عارف وار بودند که مورد احترام همه لایه های جامعه بودند. امین بودند و رازدار. حکیم بودند و تیمارگر. البته مایه بسی تاسف است که باید اقرار کنیم که آن وصف حال با عطاریهای برهه کنونی از تاریخ. فاصله ای بی نهایت و دردانگیز دارد.
این نه بر کل همه عطارها صادق است . بلکه با ابراز تاسفی عمیق تر .اکثریت آنها را شامل میشود.
سیر نوین در قرن اخیر
رونق عطاری بعنوان حکیم و داروخانه ادامه داشت تا اینکه طب نوین یا پزشکی مدرن که در قرن نوزدهم در اروپا ظهور کرد و خیلی سریع فراگیر شد.
ورود رسمی پزشکی مدرن با ایران به صد سال پیش بازمیگردد. که با توجه به رشد سریع و اقبال و قدرت بهبودی این نظام سلامت. مردم به آن شیوه درمان رجوع و اعتماد کردند. و اینگونه شد که چراغ دکانهای عطاری یکی یکی خاموش شد. و نفس هایش به شماره افتاد.
البته عطار علاوه بر گیاهان دارویی .تامین گر انواع ادویه معطر نیز بود و هست. تعداد معدود و اندکی به بقای خود ادامه دادند تا حدود سی سال پیش که این پیشه شاهد سه اتفاق و سه موج جدید تغییر و تهاجم شد.
رکود و ظهور
در هر شهر نسبت به جمعیت و گستردگی آن, یک یا چند عطار به فعالیت ادامه میدادند. که اکثرا این پیشه میراث پدرانشان بود. یعنی شغلی ابا و اجدادی. که اکثر مردمی که هنوز به طب سنتی اعتقاد داشتند. آنها را میشناختند و به ایشان رجوع مینمودند.
مثلا در تهران عطار پل چوبی یا پیچ شمرون و در تبریز عطاری که در راسته در گوشه ای جلوس مینمود و داروها را روی سینی عرضه میکرد.
این سکون و خاموشی ادامه داشت و تعادل میان عرضه و تقاضا برقرار بود, تا اینکه یک برنامه ی تلویزیونی این آرامش و سکون را برهم کوبید و موجی نو براه انداخت.
نام این برنامه بود ببخشید شما؟ که توسط هنرمند محبوب و مطرح کشورمان آقای مهران مدیری کارگردانی و اجرا شد. و در سال 1378 از شبکه سوم سیما پخش گردید.
این برنامه شبانگاهی با مایه ی طنز به معرفی مشاغل و صاحبان مشاغل میپرداخت. که خیلی با اقبال مواجه شد. خصوصا سوالات استادانه ای که آقای مدیری از صاحبان مشاغل میپرسید. سوالاتی که مشغولیت ذهنی اکثر مردم بود.
حضور عطار در ببخشید شما و آغاز موج اول
دقیقا بخاطر ندارم که قسمت چندم این برنامه بود که میهمانش آقای محترمی بود که به پیشه عطاری اشتغال داشت. سیر این قسمت از برنامه به سمت و سویی حرکت کرد که خواسته یا ناخواسته به تبلیغی عظیم برای تشویق مردم برای اشتغال به شغل عطاری تبدیل شد.
شاید اشاره و گلایه مهمان برنامه به تشویق مردم برای خرید و مراجعه بیشتر به مغازه عطاری بود. نه تشویق و ترغیب به افتتاح مغازه عطاری.
ولی سخنان شورانگیز و مشوق گونه عطار حاضردر ببخشید شما, باعث ظهور کنترل نشده مغازه های عطاری گردید. و حجره های عطاری بصورت قارچ گونه در همه جای شهر سر برآوردند.
کسانی که بدون هیچگونه آشنایی با این شغل و خواص گیاهان دارویی . بیسواد و کم سوادانی که بدون هیچ زحمت و مشقتی جویای نام و پرستیژ پزشک و حکیم بودند, مغازه های خالی را با تابلوهای عطار پر کردند.
در آن روزگار من با اتوبوس به بازار محل کارم میرفتم . و در خیابان هر روز شاهد افتتاح مغازه ی جدید عطاری در حجره هایی که سالیان سال خالی بود. بودم. منظره ای بسیار زشت و غم انگیز که نتایج دردناکتری با ورود ناشیان به حوزه درمان و آسیب به سلامت شهروندان بدنبال داشت.
موج اول چندسالی به طول انجامید. اکثر عطاران نوظهور ترک شغل نمودند و به شغل خودشان برگشتند. ولی چندتایی با ورود به حوزه زیبایی .چاقی و لاغری . و همچنین مبحث خطرآفرین ترک اعتیاد, به حیات خود ادامه دادند.
موج دوم
با آغاز ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد در سال 1384 و سیاست و نگرش ایشان مبنی بر تقویت پایه های سنتی از جمله در زمینه طب و سلامتی. بار دیگر با تشویق افرادی همچون آقای روازاده و نظرات جنجالیش _همچون نظریه توطئه_و ابزار گسترده ی تبلیغاتی که در اختیار داشت. و سعی ایشان و همفکرانشان بر تجویز داروهای گیاهی و سنتی برای همه بیماریها. بار دیگر عطاریها رونق گرفتند .
هر کوی و برزن پر از مغازه های عطاری شد که در حال تامین گیاهان گمنام و فراموش به سیل مشتریان و بیماران مشتاق بودند. این موج با آغاز تحریمها و کمبود و نایابی داروهای شیمیایی و افزایش قیمت آنها. شدت گرفت و بازار داروهای گیاهی باز بیشتر از قبل داغ شد.
برای هر درد بی درمانی در این دوران در مغازه عطاری دارو موجود بود. تا جایی که برخی شیادان دیوار خیابانهای شهر را پر از آگهی های درمان انواع بیماری کردند. حتی با ذکر طول زمان درمان.
مثل تومور مغزی .مدت درمان کامل شش ماه. سرطان کبد چهار ماه. سرطان حنجره پنج ماه و …..
این دوران با عنوان غمناکترین و خجالت آورترین دوران طب سنتی و شغل عطاری در تاریخ این پیشه ثبت خواهد شد.
موج سوم
موج دوم در حال اتمام بود.عطاران تازه کار نفس های واپسین را میکشیدند. که ناگهان یک اتفاق هولناک بدادشان رسید. نام این رویداد نامبارک ویروسی بود بنام کروناویروس. طاعون قرن که ناباورانه در سال 2019 از چین ظهور کرد و در اندک زمان کل جمعیت زمین را درگیر کرد و بزانو درآورد.
ویروس جهش یافته ای که غیرقابل کنترل بود. طب نوین برایش درمانی نداشت و براین موضوع اقرار نمود و معترف بود. .ولی سواد و عقل ناقص هرگز به نادانی خود اعتراف نمیکند.
پس اکثر فعالان درمان طب سنتی شروع به تجویز داروهای من درآوردی به افرادی که سراسیمه از وحشت مرگ نابهنگام بودند, کردند و انبان خود انباشتند.
کرونا در این دوران معاصر باعث ظهور عطاران بیشمار در سطح شهرها شد.و بدون اغراق اگر سرشماری انجام گیرد. بی شک تعداد مغازه های عطاری از آغاز پیدایش مدنیت تا کنون. رکورد جدیدی ثبت کرد. با هر مقیاس که حساب شود. نسبت به جمعیت یا نسبت به تعداد مغازه های فعال و یا هر مقیاس دیگر.
این موج سوم به نظر میرسد که به پایان خود نزدیک میشود. و با واکسیناسیون و نیز تضعیف ویروس و سازگاری سیستم دفاعی انسان با شیوه و روش مبارزه با کروناویروس .خوشبختانه اتمام شیوع این ویروس منحوس با اتمام و افول موج سوم شیوع تب عطاری همزمان خواهد شد.
لازم بذکر است که قطعا برخی گیاهان دارویی در کمک به بهبودی تاثیر داشتند . هر چند اندک. ولی هیچ تحقیق یا مدرک قابل استناد فعلا در دسترس نیست.
با گیاهان دارویی برای کمک به درمان فیبروز ریه آشنا شوید.
خط پایانی
انسان موجودی زیبایی دوست هست و هنر دوست. هنر تصویر و تعریف زیباییست. زیبایی نظم است و ترتیب و تناسب.اکنون بشر با دوری و فاصله از طبیعت که با نهاد انسان عجین است. باید که زیبایی را به محل زندگی خود بیاورد. به خانه ها به خیابانهای شهر که محل زندگی دائمی انسان است.
مهمترین عامل تناسب است.
هر شغلی که بیش از نیاز جامعه باشد. به معزل تبدیل میشود. از اعتبار و ارزش ساقط میشود و اصالت خود را از دست میدهد. چشم آزار میشود نه چشم نواز. اکنون این بلایی است که بر سر پبشه عطاری آمده است.
عطاریهایی که دیگر دخلشان کفاف هزینه شان را نمیدهد. به فروش داروها و قرص های روانگردان روی میاورند. و در زیر پوشش این شغل اصیل, اعتیاد را در جامعه رواج میدهند. و نام این شغل سابقا شریف را خدشه دار مینمایند.
اندکی در مورد عطاریهای تهران تامل میکنیم.اگر نانوائیهای تهران را آذربایجانیها قبضه نمودند. عطاریها در سیطره خراسانیها میباشد.
با یک احتساب سرانگشتی در پایتخت کشورمان .تهران تعداد عطاریها مرز فاجعه را نیز گذرانده است. میخواهیم مقایسه کنیم تعداد مغازه های عطاری را با نانوایی که اساسی ترین مایحتاج جامعه است. به نتیجه شگفت آور و تاسف باری میرسیم.
اگر هر واحد نانوایی را اعم از سنگک , لواش, تافتون, بربری و حتی نان فانتزی را باهم جمع کنیم. بزور یک سوم تعداد عطاریها میشود. یعنی تعداد مغازه های عطاری سه برابر نانوایی های فعال میباشد.
این واقعا تکان دهنده هست و غمبار. این بلایی هست که در دهه پنجاه و شصت بر سر شغل ساعتسازی یا همان تعمیر ساعت آمد. و اکنون شغل عطاری را فلج نموده است.
دیباچه این مقاله را با شعری از حکیم سخن , شیخ اجل حضرت سعدی آغاز نمودیم . و با بیت پر گهر و مرصع از ایشان به انجام میرسانیم.
اندازه نگهدار که اندازه نکوست هم لایق دشمن است, هم لایق دوست
